Het verhaal van een jonge soldaat – Van Nederland naar Indië /Indonesië 1946 -1949

Op 6 december 1949 kwam de Johan van Oldenbarnevelt aan in de haven van Amsterdam. Op de dag dat de Sint weer terug naar Spanje vertrok, want de viering van Sint gaat altijd door, in tijden van oorlog en in tijden van vrede. Het was vooral in de laatste dagen van een tragisch decennium en enkele weken voor de officiële erkenning van de Indonesische onafhankelijkheid door Nederland.

De jaren veertig waren een decennium van oorlog. Maar er volgde nog niet direct de vrede. Bij Arend zat de oorlog voor altijd in zijn lijf. En dat gold voor vele anderen. Hij werd gewoon weer opgeroepen voor militaire oefeningen. Dus in 1950 mocht hij op de hei zich voorbereiden op een mogelijke oorlog met de communisten, de nieuwe vijand. Uiteindelijk werd het ook de plichtsgetrouwe Arend teveel en schrijft hij een brief aan Prins Bernard. De prins was een soort nationale ombudsman voor militairen en hij zorgde er natuurlijk voor dat mijn vader niet langer werd opgeroepen. Uiteindelijk werd hij in 1959 nog even op de lijst gezet van de BB, de bescherming bevolking. Maar uiteindelijk werd zijn diensttijd definitief beëindigd in oktober 1969. Het staat allemaal keurig te lezen in zijn staat van dienst.

“Na onze eerste kennismaking in de sluis te IJmuiden komen we dan in Amsterdam aan en staan we te popelen om van boord af te kunnen, maar eerst moeten we gelaten nog de nodige verwelkomingen laten gaan, en zo over ons heen weet je, om dan eindelijk met een laatste blik achterom nog eenmaal naar de „Johan” te zien en een periode af te sluiten waar wij allen nog vele malen onze gedachten over zullen laten gaan, en treden een toekomst tegemoet, die voor ons nog wel vele ongedachte moeilijkheden in zich houdt, doch die ons geenszins afschrikt.” *

Toch grappig, de Johan. Zou mijn vader nog die associatie met die naam hebben gehad, toen ik werd geboren? Johan was in mijn geval een vernoeming naar de zus van mijn moeder, tante Jopie, officieel: Johanna. Zij was het jaar daarvoor overleden als gevolg van chronische astma.
Tegen mij heeft hij nooit over zijn lotgevallen op de ‘Johan’ gesproken. Wel vertelde hij over de heen- en terugreis, over het slapen in een hangmat, over het passeren van de evenaar, de warmte en het slechte eten. Ach, was mijn geheugen maar sterk genoeg om zijn verhalen in detail terug te kunnen halen.

De terugkomst was vrij kil. In sommige plaatsen werd een echt welkom opgetuigd. Een bruid verwelkomde haar bruidegom, ná jaren van afwezigheid. Maar men ging snel over tot de orde van de dag. Zoveel als de ‘Indische kwestie’ de gemoederen had beziggehouden, zo snel werd de hele kwestie vergeten.

Voor Arend was het welkom waarschijnlijk bescheiden. Zijn vader had wel gezorgd voor een baan. Hij kon de volgende week al aan de slag bij de Twentsche Bank. Een bank waar zijn vader zélf ook werkte. Bij deze bank zou hij zijn hele werkzame leven actief blijven. In 1964 fuseerde de bank met de Nederlandse Handelsmaatschappij, de bank die groot was geworden door de inkomsten uit Nederlands-Indië. Het geheel werd de Algemene Bank Nederland met het indrukwekkende hoofdkantoor aan de Vijzelstraat in Amsterdam. Het gebouw is een bezoekje meer dan waard. Hier werkte hij vele jaren, tot de bank het effectenkantoor naar Breda verkaste en hij mee ging naar het Brabantse land om daar te blijven tot zijn pensioen.

* ‘Herinneringsalbum: historisch overzicht van het 3e mortierpeleton van het 3e bataljon Garderegiment Grenadiers, 1e Infanterie Brigade Groep, C. Divisie “7 december” Ned. Oost-Indië, Indonesia, 3 october 1946 – 6 december 1949.’

Kepulangan
Pada 6 Desember 1949, kapal Johan van Oldenbarnevelt tiba di pelabuhan Amsterdam. Pada hari yang sama ketika Sinterklas kembali ke Spanyol, karena perayaan Sinterklas selalu berlangsung, baik di masa perang maupun di masa damai. Itu terjadi terutama di hari-hari terakhir dari satu dekade yang tragis dan beberapa minggu sebelum pengakuan resmi kemerdekaan Indonesia oleh Belanda.

Tahun 1940-an adalah dekade perang. Namun, perdamaian tidak langsung menyusul. Dalam diri Arend, perang selalu melekat. Hal ini juga berlaku bagi banyak orang lainnya. Dia kembali dipanggil untuk latihan militer seperti biasa. Jadi, pada tahun 1950, ia harus bersiap di padang rumput untuk kemungkinan perang melawan komunis, musuh baru. Akhirnya, bahkan Arend yang setia pada tugas merasa terlalu berat dan menulis surat kepada Pangeran Bernard. Pangeran, yang dianggap semacam ombudsman nasional untuk para tentara, tentu saja memastikan bahwa ayah saya tidak lagi dipanggil. Pada akhirnya, pada tahun 1959, namanya sempat dimasukkan ke dalam daftar BB, perlindungan masyarakat. Namun, masa dinasnya secara resmi berakhir pada bulan Oktober 1969. Semua ini tercatat dengan rapi dalam daftar riwayat dinasnya.

“Setelah perkenalan pertama kami di pintu air IJmuiden, akhirnya kami tiba di Amsterdam, dan kami sangat ingin segera turun dari kapal. Namun, terlebih dahulu kami harus dengan sabar menghadiri berbagai acara penyambutan yang telah disiapkan, dan begitu saja membiarkan semua itu berlangsung, sebelum akhirnya, dengan pandangan terakhir ke belakang, melihat sekali lagi ke arah ‘Johan’ dan menutup sebuah babak yang akan sering kami kenang di pikiran kami. Kami pun melangkah menuju masa depan, yang mungkin menyimpan banyak kesulitan yang tidak kami duga, tetapi sama sekali tidak membuat kami gentar.” *

Johan, tetap ada sisi lucunya. Apakah ayah saya masih memiliki asosiasi dengan nama itu saat saya lahir? Dalam kasus saya, Johan adalah nama yang diambil dari saudara perempuan ibu saya, Tante Jopie, atau secara resmi: Johanna. Dia meninggal setahun sebelumnya karena asma kronis.

Ayah saya tidak pernah berbicara kepada saya tentang pengalamannya di kapal ‘Johan’. Tetapi ia sering bercerita tentang perjalanan pergi dan pulang, tentang tidur di tempat tidur gantung, melewati garis khatulistiwa, cuaca panas, dan makanan yang buruk. Ah, andai saja ingatan saya cukup kuat untuk mengingat kembali ceritanya secara rinci.

Kepulangan itu terasa cukup dingin. Di beberapa tempat memang ada penyambutan yang cukup meriah. Seorang pengantin wanita menyambut suaminya yang telah lama pergi selama bertahun-tahun. Namun, kehidupan segera kembali berjalan seperti biasa. Sebesar apa pun ‘masalah Hindia Belanda’ menjadi topik perdebatan di masa itu, secepat itu pula masalah tersebut terlupakan.

Bagi Arend, penyambutan kepulangannya kemungkinan sederhana. Namun, ayahnya telah memastikan bahwa ia memiliki pekerjaan. Minggu berikutnya, ia sudah bisa mulai bekerja di Twentsche Bank, sebuah bank tempat ayahnya sendiri juga bekerja. Di bank ini, ia menghabiskan seluruh karier profesionalnya.

Pada tahun 1964, bank tersebut bergabung dengan Nederlandse Handelsmaatschappij, bank yang menjadi besar berkat pendapatan dari Hindia Belanda. Gabungan ini kemudian menjadi Algemene Bank Nederland (ABN), dengan kantor pusat yang mengesankan di Vijzelstraat, Amsterdam. Gedung ini sangat layak untuk dikunjungi.

Di sini, Arend bekerja selama bertahun-tahun, hingga akhirnya bank memindahkan kantor efeknya ke Breda. Ia ikut pindah ke tanah Brabant dan menetap di sana hingga pensiun.