Het verhaal van een jonge soldaat – Van Nederland naar Indië /Indonesië 1946 -1949

Als je het niet hebt meegemaakt, is het zo moeilijk voor te stellen: het trauma van de oorlog. Arend kwam getekend terug uit Indonesië. Zijn zussen beschrijven hoe hij liep te ijsberen door zijn kamer. Hoe hij met een mes onder zijn kussen sliep. De oorlog had hem diepgaand veranderd. Het eindeloos patrouilleren over de sawahs. Het gevaar loerde van alle kanten. Elk moment konden ze beschoten worden. Die angst was in zijn lijf gaan zitten. En aan traumaverwerking werd nog niet gedaan. Het was terugkomen en overgaan tot de orde van de dag. De kranten stonden vol over ‘ons Indië’ in de tijd dat Arend daar was, maar vanaf het moment dat de zelfstandigheid van Indonesië definitief was, wilde iedereen het allemaal zo snel mogelijk vergeten. Het boek ging dicht. De wederopbouw van Nederland vroeg alle aandacht.

Zo werd de oorlogservaring, misschien zelfs wel het trauma, weggestopt. Pas is zijn latere leven begon hij er een beetje over te vertellen. Hoe hij oog in oog met een Indonesiër was komen te staan. Het was ‘hij of ik’. Hoe een kameraad naast hem werd getroffen. Veel geweld was op afstand, maar vaak genoeg kwam het dichtbij. Twee kameraden van zijn mortierpeloton hadden hun graf gevonden in Indië. Zij stierven ver van huis en haard. Maar zovele anderen, soldaten en burgers, vonden de dood. Hij heeft het allemaal van veel te dichtbij meegemaakt.

In het boek Soldaat in Indonesië, 1945 – 1950 put Gert Oostindie uit de vele dagboeken van en interviews met soldaten die in Indonesië hadden gevochten. Een soldaat schrijft: “Ik herinner me, dat ik in het begin een soort ‘achtervolgingswaan’ had. Je had geleerd, overal alert op te zijn, en het heeft tijd nodig voor je dat weer kwijt bent.” Of “..wat een guerilla-oorlog betekent: een plotselinge en stille moordaanslag op je leven, in een zee van doodsangst.” Rob van der Star zegt in een interview: ‘Als ik terugkijk hebben we het niet gek gedaan. Maar het was niet eenvoudig. De oorlog zit nog in m’n hoofd, ik heb jarenlang met een geladen pistool onder mijn hoofdkussen geslapen.”

Arend heeft zelf niet over zijn ervaringen geschreven. Maar de oorlog zat ook bij hem nog in zijn hoofd, zolang hij leefde.

Trauma Perang

Jika kamu tidak pernah mengalaminya, begitu sulit membayangkan: trauma perang. Arend kembali dari Indonesia dengan luka batin yang mendalam. Saudara2 perempuannya menggambarkan bagaimana ia sering mondar-mandir di kamarnya. Bagaimana ia tidur dengan pisau di bawah bantalnya. Perang telah mengubahnya secara mendalam. Berpatroli tanpa henti di sawah-sawah. Bahaya mengintai dari segala arah. Setiap saat mereka bisa ditembaki. Ketakutan itu telah meresap ke dalam tubuhnya. Dan saat itu belum ada yang namanya pemulihan trauma. Yang ada hanyalah kembali pulang dan langsung melanjutkan kehidupan seperti biasa.

Surat kabar penuh dengan berita tentang ‘Hindia kita’ ketika Arend berada di sana. Namun, sejak kemerdekaan Indonesia menjadi kenyataan, semua orang ingin melupakannya secepat mungkin. Buku sejarah pun ditutup. Pembangunan kembali Belanda menjadi prioritas utama.

Pengalaman perang, mungkin bahkan traumanya, ditekan dan disembunyikan. Baru di kemudian hari, Arend mulai sedikit bercerita. Bagaimana ia pernah berhadapan langsung dengan seorang pejuang Indonesia. Itu adalah situasi ‘antara hidup dan mati’. Bagaimana seorang rekan di sampingnya tertembak. Banyak kekerasan terjadi dari kejauhan, tetapi sering kali juga begitu dekat. Dua rekannya dari peleton mortirnya tewas di Indonesia. Mereka meninggal jauh dari rumah dan keluarga. Namun, begitu banyak lainnya, baik tentara maupun warga sipil, kehilangan nyawa mereka. Arend mengalami semua itu dari jarak yang terlalu dekat.

Dalam buku Soldaat in Indonesië, 1945 – 1950, Gert Oostindie mengutip banyak catatan harian dan wawancara dengan tentara yang bertempur di Indonesia. Seorang tentara menulis: “Saya ingat bahwa di awal saya mengalami semacam paranoia. Kamu telah belajar untuk selalu waspada, dan butuh waktu lama untuk bisa menghilangkannya.” Atau, “Inilah arti sebenarnya dari perang gerilya: serangan pembunuhan yang tiba-tiba dan diam-diam terhadap hidupmu, dalam lautan ketakutan akan kematian.” Rob van der Star mengatakan dalam sebuah wawancara: “Kalau saya melihat ke belakang, kami tidak melakukannya dengan buruk. Tapi itu tidak mudah. Perang masih ada di kepala saya, bertahun-tahun saya tidur dengan pistol berisi peluru di bawah bantal saya.”

Arend sendiri tidak pernah menuliskan pengalamannya. Namun, perang tetap tinggal di pikirannya, selama ia hidup.